“Baba, senin sayende YouTube’da doğru videoları nasıl bulacağımı ve ChatGPT’den nasıl daha iyi cevaplar alacağımı öğrendim. Sen gerçekten internette çok iyisin, değil mi?”
Oğlumun bu sözleri içimde hem bir gurur hem de bir şaşkınlık uyandırdı. O anda, eski bilgisayarımızın başında dial-up bağlantı sesi eşliğinde internete girmeye çalıştığım günleri hatırladım. Benim için internet, keşfedilecek bir dünyaydı; forumlar, MSN, ilk Facebook günleri… Şimdi ise oğlum için internet çok daha büyük, hızlı ve karmaşık bir yer.
Ama beni asıl düşündüren şu oldu: Bugünün çocukları için “internette iyi olmak” ne anlama geliyor?
İnternette “İyi Olmak” Ne Demek?
Benim büyüdüğüm internet, bilgiye ulaşmanın yeni yeni kolaylaştığı, ama hala birçok şeyin keşfedilmesi gereken bir dünyaydı. Şimdi ise bilgi her yerde var ama hangisinin doğru, hangisinin yanlış olduğunu ayırt etmek her zamankinden daha zor.
Günümüz çocukları için internette iyi olmak, sadece teknolojiye hakim olmak değil; aynı zamanda doğru bilgiyi bulabilmek, güvenilir kaynakları ayırt edebilmek ve yapay zekanın nasıl çalıştığını anlamak anlamına geliyor.
Bugün internette başarılı olabilmek için:
✅ Teknolojik Yetkinlik – Dijital araçları ve platformları doğru kullanabilmek
✅ Eleştirel Düşünme – Bilgiyi sorgulamak ve doğruluğunu değerlendirmek
✅ Medya Okuryazarlığı – Haberlerin, içeriklerin güvenilir olup olmadığını anlayabilmek
✅ Problem Çözme ve Yaratıcılık – Dijital dünyayı aktif ve bilinçli kullanabilmek
Ama dürüst olmak gerekirse, yetişkinler olarak biz bile bazen bu becerileri tam anlamıyla kullanamıyoruz. Bugün kaç kişi YouTube’daki bir videonun manipülatif olup olmadığını hemen anlayabiliyor? Ya da ChatGPT’den aldığı bilginin doğru olup olmadığını sorguluyor?
Yanlış Bilgi ve Dijital Kaosun İçinde Kaybolmamak
İnternetin her geçen gün daha karmaşık hale gelmesiyle birlikte, yanlış bilgi ve dezenformasyon sorunu da büyüyor:
- YouTube, algoritmasını izlenme süresine göre ayarlıyor, yani en doğru bilgi değil, en çok izlenen içerik öne çıkıyor.
- Sosyal medya platformları sahte haberlerle dolu ve doğrulama sistemleri yetersiz.
- Yapay zeka, internette her gün milyonlarca yanlış veya manipülatif içerik üretiyor.
Bugün gençlerin büyük bir kısmı haberleri sosyal medyadan alıyor, ancak bu haberlerin ne kadarının doğru olduğunu bilmiyorlar. Özellikle çocuklar için bu durum daha tehlikeli, çünkü henüz eleştirel düşünme becerileri tam olarak gelişmiş değil.
Peki, onları nasıl bilinçli internet kullanıcıları haline getirebiliriz?
Çocuklara Dijital Okuryazarlık Kazandırmanın Yolları
İlk içgüdüm, hemen ebeveyn kontrollerini açmak, ekran süresini kısıtlamak ve bazı siteleri engellemek oldu. Ama sonra düşündüm: Bu yöntem gerçekten işe yarar mı?
Ama karşıma çıkan şu söz çok doğru:
“Amaç, çocukları bir şeylerden tamamen uzak tutmak değil, onlara bu dünyayı nasıl yöneteceklerini adım adım öğretmek olmalı!”
Bu yüzden oğlumla dijital dünya hakkında daha fazla konuşmaya başladım. İşte evimizde uyguladığımız bazı yöntemler:
1. İnternet Kurallarını Beraber Koyduk
Bir gün oturup konuştuk. Dedim ki:
“Sence internette güvenli kalmak ve doğru bilgiye ulaşmak için hangi kurallara ihtiyacımız var?”
Bu süreci birlikte yürüttüğümüzde, kendisini daha fazla sürecin içinde hissetti. Örneğin:
✔ YouTube’da izlediklerini nasıl değerlendireceğini öğrendi (tam beceremesek de ilerliyoruz 😬)
✔ ChatGPT’den daha doğru cevaplar almak için nasıl sorular sorması gerektiğini keşfetti (bazen ödev halletme tembelliğine kaçıyoruz ama vazgeçmek yok 😃. Bu arada 7 yaşında olduğunu söylemiş olalım).
Böylece koyduğumuz kurallar ona zorla dayatılan yasaklar gibi değil, mantıklı ve gerekli şeyler gibi görünmeye başladı.
2. Eleştirel Düşünme Yeteneğini Geliştirdik
Oğlumla bir oyun oynuyoruz:
📌 Bir video veya haber gördüğünde şu soruları soruyoruz:
- “Bu videoyu kim çekmiş? Güvenilir biri mi?”
- “Bu bilgiyi başka bir kaynaktan doğrulayabilir miyiz?”
- “Tarihine bak, eski mi, güncel mi?”
- “En önemlisi; bunu izlemenin sana ne yararı var, sana ne katıyor?”
Bu yöntemle, internette gördüğü her şey sorgulaması gerektiğini öğreniyor.
3. Yapay Zekayı Tanıttım ve Anlattım
Bir gün YouTube Shorts izlerken sordu:
“Baba, bu videodaki ses gerçekten bu kişiye mi ait?”
Ona deepfake teknolojisini ve yapay zekanın nasıl çalıştığını anlattım. Sesin aslında yapay zeka tarafından oluşturulmuş olabileceğini ve her izlediği videonun gerçek olmayabileceğini öğrendiğinde çok şaşırdı.
Şimdi artık bir şey izlerken arada soruyor:
“Baba, bu gerçekten doğru mu, yoksa yapay zeka mı yapmış?”
Bu farkındalığı kazanması bile büyük bir adım.
4. Günlük Hayata Entegre Ettik
Dijital okuryazarlık, sadece masa başında yapılan ciddi bir eğitim değil. Biz bunu günlük hayatın içine dahil ettik ve oğlumun doğal olarak karşılaştığı anlarda bilinçli internet kullanımı hakkında sohbet ettik.
🔎 YouTube’da içerik seçerken: Bir gün oğlum, YouTube’da “Hızlı Para Kazanma Yöntemleri” adlı bir video buldu. Heyecanla izleyip bana dönerek, “Baba, bu gerçekten işe yarar mı?” diye sordu. Beraber videoyu analiz ettik:
✔ Video başlığı dikkat çekici ama gerçekçi mi?
✔ Kanalın geçmişine baktık, güvenilir mi?
✔ Yorumlarda insanlar ne söylüyor?
Bu süreçten sonra artık tıklamadan önce daha dikkatli düşünmeye başladı.
🎮 Oyun oynarken: Bir gün mobil bir oyunda “Ücretsiz skin kazanmak için buraya tıkla!” yazan bir reklam gördü. Gözleri parladı ama hemen durdurdum:
✔ Bu gerçekten ücretsiz mi, yoksa bir tür dolandırıcılık mı?
✔ Kredi kartı bilgisi veya kişisel bilgi istiyor mu?
✔ Bu tür tekliflere dikkat etmesi gerektiğini nasıl anlayabilir?
Bundan sonra artık “Bedava” ya da “Kolay Kazan” gibi başlıklarla gördüğü her şeye sorgulayıcı gözle bakmaya başladı.
Tüm bu anlar gösterdi ki, çocuklara interneti doğru kullanmayı öğretmek yasaklarla değil, gerçek hayatın içinde onlarla birlikte keşfederek mümkün. 🚀
Sonuç: İnterneti Birlikte Keşfetmek
Oğlum hala kendini “internette çok iyi” biri olarak tanımlamıyor. Ama şunu biliyorum ki, bilinçli bir dijital okuryazar olma yolunda ilerliyor.
Ebeveyn olarak bizim görevimiz, onları tamamen korunaklı bir balonun içinde yetiştirmek değil. Onlara internetin nasıl çalıştığını, nerelerde dikkatli olmaları gerektiğini ve bilgiyi sorgulamayı öğretmek.
Çünkü günün sonunda, ben de biliyorum ki bir gün o da başka bir arkadaşına YouTube’da doğru videoları nasıl bulacağını ve ChatGPT’den daha iyi cevaplar nasıl alacağını öğretecek. Ve umarım, o arkadaşı da ona dönüp şöyle diyecek:
“Sen gerçekten internette çok iyisin!”
Buna nerden mi eminim? Çünkü büyük oğlum için arkadaşları şimdiden öyle diyor (onun yaşını söylemiyorum, bilenlere bırakıyorum, çünkü benim yaşım ortaya çıkabilir sonra 😀).